Τον τελευταίο καιρό παρατηρούμε όλο και περισσότερα φαινόμενα κοινωνικής αποσύνθεσης και παραβίασης ελάχιστων κανόνων κοινωνικής συμπεριφοράς στην χώρα μας. Σε έντεκα μόλις μήνες σημειώθηκαν 19 γυναικοκτονίες, κάτι λιγότερο από 2 ανά μήνα. Νεαρή κοπέλα συμπολίτης μας χτυπήθηκε από όχημα στην συμπρωτεύουσα, και αντί να προστρέξουν για βοήθειά της, την λήστεψαν ενώ κείτονταν αιμόφυρτη. Ανήλικος οδηγός φεύγει από βενζινάδικο χωρίς να πληρώσει- σύνηθες φαινόμενο πλέον- και δέχεται σφαίρα στο κεφάλι για να καταλήξει ετοιμοθάνατος στο νοσοκομείο. Οδηγοί προπηλακίζουν χωρίς αιδώ όποιον τους κάνει παρατήρηση για την επικίνδυνη οδήγησή τους, χωρίς σεβασμό σε ελάχιστους κανόνες οδήγησης. Δε θα αναφερθώ σε φαινόμενα παρκαρίσματος σε ράμπες για αναπήρους από ιδιοκτήτες ακριβών αυτοκινήτων, οι οποίοι τους χλευάζουν σε περίπτωση που αυτοί είναι παρόντες και ζητήσουν το αυτονόητο: πρόσβαση στην ζωή. Φαινόμενα τα οποία επειδή πληθαίνουν, είτε περνούν απαρατήρητα, είτε αποστασιοποιούμαστε από αυτά ηττοπαθώς.
Μπορεί τυπικά να έχουμε βγει από την οικονομική εποπτεία των θεσμών και το πολιτικό μας σύστημα να έχει σταθεροποιηθεί μετά από την υπερδεκαετή κρίση, η κόπωση όμως των πολιτών ήρθε για να μείνει: χαμηλοί μισθοί vs ακρίβεια, έλλειψη προοπτικής σε ένα ασταθές περιβάλλον, κοινωνική και εργασιακή ανασφάλεια, εγκληματικότητα είναι μόνο από τους παράγοντες για τους οποίους ο πολίτης αισθάνεται αδύναμος απέναντι στις προκλήσεις της καθημερινότητας. Με μόνο σύμμαχο μία καθαρά επιδοματική πολιτική, η οποία δεν καταπολεμά την κατάσταση, απλά απαλύνει τις δυσκολίες.
Την ίδια στιγμή βασικοί θεσμοί της πολιτείας φαίνεται να διέρχονται κρίση: η κυβέρνηση (βαθμός εμπιστοσύνης: 38%), η δικαιοσύνη (32%), το εκπαιδευτικό σύστημα (29%), το κοινοβούλιο (24%), η τοπική αυτοδιοίκηση και οι δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμοί (23% & 20%), τα πολιτικά κόμματα (15%) δεν συγκεντρώνουν τα απαραίτητα επίπεδα εμπιστοσύνης για την παροχή μίας κάποιας προοπτικής διεξόδου από την κρίση. Σημαντικοί πολιτειακοί παράγοντες δε λειτουργούν όχι μόνο ως μέσα κοινωνικής προστασίας και ασφάλειας, αλλά και ως τα εχέγγυα οικονομικής προόδου και κοινωνικής ανάδειξης, συγκροτημένα, σε ένα αξιολογικό περιβάλλον.
Όσο οι παραπάνω θεσμοί, ως οι υπεύθυνοι στην διαμόρφωση πολιτικών και την διατήρηση της κοινωνικής συνοχής, παρουσιάζουν έλλειμμα εμπιστοσύνης, ο πολίτης θα διακατέχεται από όλο και λιγότερο συναίσθημα κοινωνικής ευθύνης. “Προδομένος” από το αναποτελεσματικό κράτος δικαίου και τις δομές που “προστατεύουν” την ισονομία και προωθούν την τάξη, θα στρέφεται σε ακραίες λύσεις και αντιδράσεις όχι μόνο επιβίωσης αλλά και ανάδειξης της δύναμής του. Υπερτερεί ο αιώνιος ατομικισμός του- αρχικά είχα βάλει την λέξη “σταρχιδισμός” αλλά ας όψεται ο δαίμων του τυπογραφείου- απέναντι στο κοινό συμφέρον. Σημασία δεν έχει ο νόμος, ή τι επιτάσσει η κοινωνική επιταγή, αλλά το κύρος και η επιρροή που του προτάσσει το καλό αυτοκίνητο, οι γνωριμίες, η σωματική ρώμη, η αρχέγονη ελληνική μαγκιά.
Προκειμένου να αντιστραφεί η κατάσταση, αρκούν μερικά απλά βήματα, ένα προληπτικό και δύο κατασταλτικά:
- Ο ρόλος του σχολείου και της άτυπης εκπαίδευσης είναι κρίσιμος στην διαμόρφωση των συμπεριφορών μας ως πολίτες. Πρωτοβουλίες όπως οι ακόλουθες είναι καθοριστικές για την διαμόρφωση των χαρακτήρων των εν δυνάμει πολιτών:
- Ένταξη στο syllabus των σχολείων υποχρεωτικών θεωρητικών και πρακτικών μαθημάτων οδικής παιδείας και ασφάλειας, ανάλογα με την εκπαιδευτική βαθμίδα. Όσον νωρίτερα οι νέοι διαμορφώσουν οδική συμπεριφορά και συνείδηση, τόσο περισσότερους ώριμους οδηγούς θα έχουμε στο μέλλον.
- Ενίσχυση και εκσυγχρονισμός της διδασκαλίας του μαθήματος “Αγωγής του Πολίτη”. Όταν το δικαίωμα ψήφου έχει κατέβει στα 16 έτη, η ενίσχυση της δημοκρατικής ή συλλογικής συνείδησης, οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα του πολίτη, και η σφυρηλάτηση του αισθήματος και της αλληλεγγύης είναι μόνο μερικοί παράγοντες για την εξάλειψη ελαττωμάτων, όπως ο ατομικισμός, η ανυπακοή και ο εγωισμός.
Το εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να στρέφει τους μαθητές, με σύγχρονες εκπαιδευτικές μεθόδους, στην κατανόηση και σεβασμό κάποιων κοινών κανόνων, χωρίς φυσικά να αλλοιώνονται τα χαρακτηριστικά ή ιδιαιτερότητες της προσωπικότητάς τους.
- Στον αντίποδα, να αναλογιστούμε ποιος κρατικός φορέας είναι αρμόδιος για την τήρηση των νόμων και τον σεβασμό της δημόσιας τάξης; “Aποστολή της είναι η άσκηση της γενικής αστυνόμευσης η πρόληψη και καταστολή του εγκλήματος και την προστασία του ελληνικού κράτους και του δημοκρατικού πολιτεύματος στα πλαίσια της συνταγματικής τάξης”. Η Ελληνική Αστυνομίας οφείλει να ξεπεράσει το περιορισμένο και παρωχημένο μοντέλο της καταστολής ή της πρόληψης εγκλημάτων: εξ ορισμού αυτός που βρίσκεται απέναντι είναι “γνωστός- άγνωστος”, ή έχει σκοπό μέσω της επίθεσης στους αστυνομικούς την επίθεση στο ίδιο το κράτος.
Το σύγχρονο μοντέλο προϋποθέτει οι ένστολοι να πληρούν μία σειρά από προϋποθέσεις;- Ανάδειξη επαγγελματικού προφίλ, το οποίο θα χαρακτηρίζεται από αυτοέλεγχο, ιδιαίτερα σε καταστάσεις μεγάλης έντασης. Τόσο σε καταστάσεις προληπτικής αστυνόμευσης ή διαχείρισης ευρύτερων κρίσεων, ο ένστολος οφείλει να γνωρίζει τα όριά του και να δρα αυστηρά αναλόγως, έχοντας εκπαιδευθεί σε σύγχρονες μεθόδους, τεχνικές και δεξιότητες.
- Τα απαραίτητα σύγχρονα μέσα για την άσκηση για των αρμοδιοτήτων τους, με πυγμή, προσήνεια, και ευελιξία. Προκειμένου ο ένστολος να μπορεί να επιβληθεί σε κάθε “αντιρρησία” πολίτη, θα πρέπει όχι μόνο να έχει την επιχειρησιακή κάλυψη της υπηρεσίας, αλλά και νόμιμους μηχανισμούς επιβολής ακόμα και σε περιπτώσεις απλών κλήσεων, χωρίς να δέχεται απειλές για την θέση του ή την ζωή.
Οι παραπάνω προϋποθέσεις απαιτούν την επένδυση από το κράτος σε προσωπικό (εκπαιδευτικό προσωπικό, ένστολοι) με υψηλή κατάρτιση και εξειδίκευση των σύγχρονων απαιτήσεων στην διαμόρφωση συνειδήσεων (μαθητές) και τεράστιες γνώσεις διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού (πολίτες). Προσωπικό, το οποίο είναι ικανό, μέσω της αυτοβουλίας και της ικανότητάς του στο πεδίο, να προκαλέσει τον σεβασμό. Αξίες όπως η διπλωματία, η διαχείριση κρίσεων, η αντίληψη της ψυχοσύνθεσης του πολίτη, είναι μόνο μερικές για την δημιουργία ενός κλίματος ανάδειξη του ρόλου του για την δημιουργία πολιτών και τον σεβασμό προς κοινούς κανόνες συμπεριφοράς.
Πρωταρχικός προς αυτή την κατεύθυνση είναι ο ρόλος της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας. Οι πολιτικές ηγεσίες οφείλουν να περιορίζονται στον πολιτικό έλεγχο της τήρησης της νομιμότητας και να μην εμπλέκονται στην άσκηση των καθηκόντων τους και τις επιχειρησιακές δραστηριότητες. Σκοπός τους είναι η ανάδειξη του ρόλου των εκπαιδευτικών και των ένστολων σε ένα περίπλοκο κοινωνικό περιβάλλον. Η ενίσχυσή τους με τους κατάλληλους πόρους (οικονομικούς, υλικούς και θεσμικούς) προκειμένου να διασφαλίζεται η αποτελεσματικότητά τους, εντός του θεσμικού πλαισίου εργασίας του, ούτως ώστε να μπορούν απαρέγκλιτα τον ρόλο τους, θα πρέπει να αποτελεί πρωταρχικό στόχο.
Η κοινωνική συνοχή προϋποθέτει τουλάχιστον στοχευμένη εκπαίδευση (δημιουργία πολιτών) και αστυνόμευση με προτεραιότητα στον πολίτη ούτως ώστε να κατανοήσουμε τον ρόλο μας σαν πολίτες σε ένα οργανωμένο περιβάλλον και να λειτουργούμε ανάλογα.