Η κοινωνία μας βίωσε τρεις Βιομηχανικές Επαναστάσεις μέχρι τώρα. Η κάθε μία από αυτές αποτέλεσε τη βάση για την επόμενη και η κάθε μία ξεχωριστά αλλά και όλες μαζί άλλαξαν δραστικά τον κόσμο μας. Από τις αρχές της νέας χιλιετίας έχει ξεκινήσει η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση η οποία επιφέρει και θα συνεχίσει να επιφέρει αλλαγές σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας. Είναι ζωτικής σημασίας για τη χώρα μας να μη χάσει και αυτό το τρένο που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε εκρηκτική ανάπτυξη και ευημερία. Όσο για εμάς; Εμείς πάντα ήμασταν σε λίγο καλύτερη θέση από το κράτος μας, αλλά πλέον θα πρέπει να προσπαθήσουμε περισσότερο γιατί ο κόσμος, που βρισκόμαστε στην αυγή του, θα είναι ένας κόσμος υψηλού ανταγωνισμού, υψηλοτάτης εκπαίδευσης και εξειδίκευσης και αυτό θα πρέπει να γίνεται δια βίου αν δεν θέλουμε με συνοπτικές διαδικασίες να ξεπεραστούμε από τις εξελίξεις.
Πριν εστιάσουμε στην Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση και μέσω αυτής στις ευκαιρίες που ανοίγονται για την χώρα μας και εμάς, καλό θα ήταν να δούμε συνοπτικά σε τι αφορούσαν οι πρώτες τρεις.
Η Πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση αφορούσε στον ατμό (ατμομηχανές), άρα συνέβαλλε στην αύξηση της παραγωγής εξαιτίας της χρήσης μηχανών. Ξεκίνησε το 1765. Άλλαξε εμφατικά τις οικονομίες των ευρωπαϊκών κρατών και της Αμερικής και συνεπακόλουθα την ίδια την κοινωνία.
Το 1870 και με βάση την Πρώτη ο κόσμος γνωρίζει την Δεύτερη Βιομηχανική Επανάσταση. Τεράστια, για την εποχή, τεχνολογικά επιτεύγματα μέσω των οποίων η μαζική παραγωγή είναι πλέον γεγονός. Παράλληλα εμφανίζονται οι μηχανές εσωτερικής καύσης, ο ηλεκτρισμός αλλά και νέοι τρόπο επικοινωνίας όπως ο τηλέγραφος και το τηλέφωνο. Τα αυτοκίνητα και τα αεροπλάνα είναι αποτέλεσμα αυτής της Βιομηχανικής Επανάστασης.
Τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση. Τοποθετείται το 1969 και αφορά στην πυρηνική ενέργεια, τα ηλεκτρονικά, τις τηλεπικοινωνίες και φυσικά τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Σε αυτή οφείλονται τα διαστημικά ταξίδια, οι αυτοματισμοί και η βιοτεχνολογία.
Σήμερα –από την αρχή της νέας χιλιετίας- ζούμε την απαρχή μιας ακόμη επανάστασης, για τέταρτη φορά. Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση –4IR ή Industry 4.0– “εξανεμίζει” τα όρια μεταξύ του φυσικού με τον ψηφιακό αλλά και βιολογικό κόσμο. Όχημα το internet και η διασυνδεσιμότητα.
Ήδη έχει επιπτώσεις στον τρόπο ζωής μας και φυσικά στον καταμερισμό του κεφαλαίου. Εξαιτίας αυτής, έχει αρχίσει να φαίνεται ότι ευεργετούνται -από την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση- όσοι δημιουργούν πνευματικό ή φυσικό κεφάλαιο, δηλαδή οι καινοτόμοι, οι επενδυτές και οι μέτοχοι. Έτσι εξηγείται και η αύξηση του πλούτου όσων κατέχουν κεφάλαιο σε σχέση με αυτούς που μένουν σταθεροί σε κλασικές παραγωγικές μεθόδους (εργασία).
Τεχνητή νοημοσύνη (AI, Artificial Intelligence), ψηφιακός κόσμος, Ίντερνετ των Πραγμάτων (IoT, Internet of Things), αυτοματοποίηση. Αυτές και πολλές άλλες λέξεις/φράσεις –όλες βασικά δομικά στοιχεία της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης- έχουν μπει στη ζωή μας και η αλήθεια είναι ότι την έχουν αλλάξει και θα συνεχίσουν να την αλλάζουν όλο και περισσότερο.
Τέσσερις Βιομηχανικές Επαναστάσεις οι οποίες έδωσαν και δίνουν ώθηση σε κράτη, τα οποία είτε τις δημιούργησαν είτε μπόρεσαν να τις κάνουν κτήμα τους και με αυτό τον τρόπο τέθηκαν επικεφαλής στην κούρσα της ανάπτυξης και της οικονομικής ευημερίας. Το ελληνικό κράτος είχε την ατυχία στην πρώτη να βρίσκεται υπό του οθωμανικού ζυγού, στην δεύτερη να προσπαθεί να στηθεί ως κράτος στην αρχή αλλά και να αναπτυχθεί, εν μέσω πολέμων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Ειδικά για την Δεύτερη Βιομηχανική Επανάσταση, σε σχέση με την Ελλάδα, θα πρέπει να πούμε ότι στην πραγματικότητα ποτέ δεν καταφέραμε να ενσωματώσουμε στην κουλτούρα μας τα επιτεύγματα αυτής της επανάστασης, παρά μόνο αναλωθήκαμε στο να αντιγράφουμε τις προηγμένες χώρες. Συνήθως δεν μιλάμε για καλή αντιγραφή, που κι αυτό θα ήταν κάτι θετικό εντέλει, αλλά για κακέκτυπο. Αποτέλεσμα αυτού ήταν ότι οι όποιες αποσπασματικές – σπασμωδικές κινήσεις έγιναν, κατέρρευσαν ειδικά από τη στιγμή που το κράτος δεν ήταν αρωγός, ποτέ δεν ήταν άλλωστε, αλλά περισσότερο λειτουργούσε ως τροχοπέδη, προκρίνοντας την εφήμερη ικανοποίηση ενός αρρωστημένου συνδικαλισμού εις βάρος της ίδιας της ανάπτυξης (αλλά και) της χώρας.
Η Τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση μας βρήκε ως χώρα σε μια ιδιάζουσα κατάσταση. Αφενός, το γεωπολιτικό περιβάλλον ήταν περίπλοκο, αφετέρου, στην αρχή της τουλάχιστον, το ασταθές πολιτικό σκηνικό, ενώ συνολικά είναι γνωστή η καθυστέρηση που διαχρονικά υπάρχει στη διάγνωση των απαιτήσεων της τρέχουσας –κάθε φορά- εποχής όσο και στην παντελή έλλειψη στρατηγικού σχεδίου.
Βάσει των παραπάνω το κράτος έμεινε απελπιστικά πίσω από τεχνολογικής άποψης με αποτέλεσμα ακόμα και σήμερα, την στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, πολλοί δημόσιοι λειτουργοί να είναι τεχνολογικά –ευτυχώς όχι αγράμματοι- ανάπηροι! Οι αυτοματισμοί χρησιμοποιήθηκαν μόνο στον ιδιωτικό τομέα, που κι αυτός ακολούθησε τις εξελίξεις ασθμαίνοντας, ενώ σχετικά πρόσφατα και σίγουρα περιορισμένα το ελληνικό κράτος μπήκε στην εποχή της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Το να μιλήσει κάποιος για πλήρη ψηφιοποίηση των υπηρεσιών, ακόμα και στις μέρες μας, είναι αδιανόητο και συνήθως προκαλεί ένα ελαφρύ, πλην πικρό, μειδίαμα.
Κι ερχόμαστε στην Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση[i]. Δεδομένης της τεχνολογικής ανάπτυξης όλες οι εξελίξεις έχουν και θα συνεχίσουν να έχουν σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό στον πυρήνα τους τη δύναμη της ψηφιοποίησης και της τεχνολογίας της πληροφορίας. Αυτό αλλάζει όπως προαναφέρθηκε την οικονομία και εντέλει την ίδια την κοινωνία. Η χώρα μας διαθέτει ανθρώπινο δυναμικό το οποίο και θα πρέπει να εκμεταλλευτεί σε αυτή την κατεύθυνση. Το πρόβλημα είναι ότι μεγάλος αριθμός επιστημόνων σε κρίσιμους για το μέλλον τομείς έχουν φύγει στο εξωτερικό, χωρίς -η αλήθεια είναι- προοπτική επιστροφής. Για να καταφέρουμε να επιστρέψουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι χρειάζεται όραμα και κυρίως στρατηγική. Είναι επιβεβλημένη μία απόφαση της κεντρική εξουσίας ώστε να δημιουργηθούν ερευνητικά κέντρα τα οποία θα παράγουν γνώση. Γνώση που θα είναι στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον ένα από τα πλέον ακριβά αγαθά με σημαντική συνεισφορά στο ΑΕΠ της χώρας. Μπορούμε; Μπορούμε! Θέλουμε;
Προς το παρόν ελέω κοροναϊού, η χώρα μας –επιτέλους- κάνει τα πρώτα της, ασταθή η αλήθεια είναι, βήματα τόσο στην τηλεργασία όσο και στην τηλε-εκπαίδευση. Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση έχει κάνει κι αυτή την εμφάνισή της αλλά στην πραγματικότητα βρίσκεται ακόμη σε εμβρυακό στάδιο.
Ας αφήσουμε όμως το κράτος καθώς οι επερχόμενες αλλαγές θα επηρεάσουν άμεσα και τη ζωή των ανθρώπων σε ατομικό επίπεδο. Προηγουμένως είπαμε ότι το ακριβότερο αγαθό θα είναι η γνώση. Πέρα από προϊόν όμως σε ατομικό επίπεδο είναι και θα είναι το μεγαλύτερο εφόδιο που θα βοηθήσει στην εξέλιξη του ατόμου και στο επαγγελματικό επίπεδο μεταξύ άλλων.
Στην πραγματικότητα η τεχνολογία είναι το αντίδοτο στην απομόνωση σε κοινωνικό επίπεδο αλλά και στην απώλεια της επαγγελματικής επάρκειας. Για όλες τις αλλαγές που θα επέλθουν στη ζωή μας τα επόμενα χρόνια, λόγω της ωρίμανσης της τεχνολογίας είναι σκόπιμη η έστω βαθμιαία απόκτηση από όλο και μεγαλύτερο ποσοστό ανθρώπων της απαραίτητης ψηφιακής κουλτούρας.
Λύσεις υπάρχουν πολλές. Μπορεί κάποιος να ακολουθήσει ένα μεταπτυχιακό σε κάποιο Πανεπιστήμιο. Μπορεί να γραφτεί σε κάποιο ανοιχτό Πανεπιστήμιο για προπτυχιακό τίτλο. Υπάρχουν όμως και πλατφόρμες που μας βοηθούν στην απόκτηση νέων δεξιοτήτων στον χώρο μας, με τον δικό μας ρυθμό, κάποιες με χρέωση κάποιες άλλες δωρεάν ή/και με λίγα χρήματα ανά κύκλο μαθημάτων. Δυστυχώς όλες οι πλατφόρμες είναι στα αγγλικά κυρίως αλλά και σε κάποιες άλλες γλώσσες, λείπουν όμως τα ελληνικά από όλες.
Παρακάτω θα παραθέσουμε ενδεικτικά μερικά πανεπιστήμια που προσφέρουν εξ αποστάσεως τίτλους σπουδών, προπτυχιακούς ή/και μεταπτυχιακούς, όπως επίσης και πλατφόρμες απόκτησης δεξιοτήτων μέσω τηλε-εκπαίδευσης.
Πανεπιστήμια (απόκτηση τίτλου σπουδών)
Θα πρέπει να τονιστεί ότι η απόκτηση τίτλου σπουδών προφανώς δεν είναι δωρεάν και έχει κάποιο σημαντικό κόστος.
Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο
Αγγλικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο
Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Κύπρου
Πανεπιστήμια, πλατφόρμες MOOC (Massive Open Online Courses)
Αυτή η κατηγορία περιέχει σειρές μαθημάτων από πλατφόρμες ή/και Πανεπιστήμια οι οποίες είτε είναι δωρεάν είτε με κάποιο αντίτιμο (από λίγα μέχρι μερικές χιλιάδες δολάρια).
MIT Open Courseware
Harvard Online Courses
edX
Coursera
Udemy
Udacity
Khan Academy
Codecademy
Ο χρόνος τρέχει, η τεχνολογία τρέχει κι αυτή και μάλιστα με… “μεγαλύτερη ταχύτητα” από αυτή του χρόνου. Αν θέλουμε να επιβιώσουμε, τόσο ως κράτος όσο και ως άτομα σε ένα ακραία απαιτητικό και ανταγωνιστικό περιβάλλον θα πρέπει να εξελιχθούμε. Κλειδί η γνώση και ο διαρκής εμπλουτισμός της.
[i] Με στοιχεία από το βιβλίο “The Fourth Industrial Revolution” του Klaus Schwab, ιδρυτή κι εκτελεστικού προέδρου του World Economic Forum