Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει η Βικιπαίδεια «ο όρος δόγμα σημαίνει “γνώμη, φρόνημα”, ενώ στην αρχαιότητα σήμαινε επίσης “απόφαση, κρίση”, “έννοια” και “εντολή, διαταγή”… Στην πολιτική, περιγράφει τη θεμελιώδη καταστατική αρχή ενός πολιτικού κόμματος ή παράταξης… Στην αρχαιότητα, ο όρος περιέγραφε τη νομοθετική απόφαση της ρωμαϊκής συγκλήτου, τις εντολές τού ιουδαϊκού νόμου και μεταγενέστερα τις αποφάσεις της ιεράς συνόδου».
Από την άλλη, «σύμφωνο» ή και «συνθήκη» χαρακτηρίζεται κάθε συμφωνία που παρέχει συγκλίνουσες βουλήσεις ή σύμπτωση δύο ή περισσοτέρων υποκειμένων (μερών) του Διεθνούς Δικαίου, καθώς και το έγγραφο, στο κείμενο του οποίου, διατυπώνονται αυτές.
Τέλος, ο όρος «διακήρυξη» χρησιμοποιείται στο Διεθνές Δίκαιο όταν περιέχει βαρυσήμαντες εθνικές ή διεθνείς αποφάσεις γενικότερου ενδιαφέροντος π.χ. Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Και οι τρεις παραπάνω όροι έχουν κάποιο ειδικό βάρος ο καθένας ξεχωριστά ή και μαζί στην διεθνή πολιτική με μεγαλύτερο εκείνον του δόγματος. Ενώ οι συνθήκες τροποποιούνται και οι διακηρύξεις επικαιροποιούνται κάθε φορά, το δόγμα έχει την έννοια του απαράβατου αξιώματος.
Στην διεθνή πολιτική της νεότερης ιστορίας έξι είναι τα βασικότερα δόγματα. Τα τρία προέρχονται από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, τα υπόλοιπα δυο από την Ρωσία (πρώην Σοβιετική Ένωση) και υπάρχει και ένα «ουδέτερο», που καθιερώθηκε κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Στις ΗΠΑ βρίσκουμε το δόγμα Μονρόε, το δόγμα Τρούμαν και το δόγμα Ρίγκαν. Ενώ στην Ρωσία τα αντίστοιχα δόγματα είναι εκείνα του Μπρέζνιεφ και του Γκερασίμοφ, γνωστό ως «δόγμα Sinatra». Το ουδέτερο αφορούσε στο Δόγμα Αμοιβαίας Βέβαιης Καταστροφής. Ας δούμε συνοπτικά τι αφορά το καθένα από αυτά τα δόγματα.
Δόγμα Μονρόε
Με το πέρας του συνεδρίου της Βιέννης στις αρχές του 19ου αιώνα (ήταν μια συνέλευση του ΟΗΕ σε εμβρυϊκό στάδιο) και με αφορμή την επανάσταση στην Νότια Αμερική, οδηγός της οποίας υπήρξε ο Σιμόν Μπολιβάρ, ο Κάνινγκ – Υπουργός Εξωτερικών και πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας – αναγνώρισε όλα τα ανεξάρτητα κράτη της Νοτίου Αμερικής στα οποία αδημονούσε να αποκτήσει αποκλειστικό εμπόριο. Η αναγνώριση ανησύχησε τον πρόεδρο της Αμερικής, Τζέιμς Μονρόε, ο οποίος θεώρησε ως απειλητικές τόσο την πιθανότητα να υποστηρίξει η Γαλλία την ισπανική επανακατάκτηση, όσο και τον ρόλο του Κάνινγκ. Το 1823 φαντάστηκε την φρίκη του να καταλάμβανε η Ρωσία την Καλιφόρνια και το Περού, η Γαλλία να έπαιρνε το Μεξικό και η Βρετανία την Κούβα.
Αισθανόμενος την απειλή αυτή ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ αποφασίζει σε ένα δόγμα: «κανένα έθνος δεν πρέπει να προσπαθεί να επεκτείνει την πολιτική του σε οποιοδήποτε άλλο έθνος ή λαό… όλα τα έθνη θα πρέπει να αποφεύγουν συγκεχυμένες συμμαχίες που θα μπορούσαν να τα παρασύρουν σε ανταγωνισμούς ισχύος». Έτσι γεννήθηκε το Δόγμα Μονρόε, ότι δηλαδή τόσο η βόρεια όσο και η νότια Αμερική, θα έπρεπε να είναι απαγορευμένες περιοχές για τους πρώην Ευρωπαίους εποίκους τους. Ανήκαν τώρα στη «σφαίρα επιρροής» των ΗΠΑ.
Δόγμα Τρούμαν
Ο Τρούμαν, το 1947, εξάγγειλε το δόγμα που αργότερα θα έπαιρνε το όνομα του, βασιζόμενο σε παραδοσιακούς ουιλσονικούς όρους για έναν αγώνα μεταξύ δυο τρόπων ζωής: «Ο ένας τρόπος ζωής βασίζεται στη βούληση της πλειοψηφίας και χαρακτηρίζεται από ελεύθερους θεσμούς, δημοκρατική κυβέρνηση, ελεύθερες εκλογές, εγγυήσεις ατομικών δικαιωμάτων, ελευθερία λόγου και θρησκείας και έλλειψη πολιτικής καταπίεσης. Ο άλλος τρόπος ζωής βασίζεται στη βούληση της μειονότητας, η οποία έχει επιβάλλει δια της βίας στην πλειοψηφία. Χαρακτηρίζεται από τον τρόμο και την καταδυνάστευση, από ελεγχόμενο Τύπο και ραδιόφωνο, από νοθευμένες εκλογές και από την καταπίεση των προσωπικών ελευθεριών».
Ο Τρούμαν απέρριπτε την ισορροπία των δυνάμεων και έβλεπε τον διαφαινόμενο αγώνα μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Σοβιετικής Ένωσης σαν μια διαμάχη ανάμεσα στο καλό και στο κακό και όχι σαν κάτι που είχε να κάνει με σφαίρες πολιτικής επιρροής. Η σύγκρουση ήταν πάλη ανάμεσα στους ελεύθερους λαούς και τα ολοκληρωτικά καθεστώτα.
Δόγμα Ρίγκαν
Τη δεκαετία του 80’ ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Ρόναλντ Ρίγκαν αποφάσισε στο ότι θα βοηθούσαν αντικομμουνιστικές αντεπαναστάσεις να βγάλουν τις χώρες τους από τη σοβιετική σφαίρα επιρροής. Αυτό σήμαινε εξοπλισμό των Αφγανών μουτζαχεντίν στον αγώνα κατά των Ρώσων, υποστήριξη των Κόντρας στη Νικαράγουα και βοήθεια των αντικομμουνιστικών δυνάμεων στην Αιθιοπία και την Αγκόλα. Στις δεκαετίες του 60’ και του 70’, οι Σοβιετικοί είχαν υποκινήσει επαναστάσεις κατά των κυβερνήσεων που είχαν φιλικές σχέσεις με τις ΗΠΑ. Τώρα, η Αμερική έδινε στους Σοβιετικούς να δοκιμάσουν το δικό τους φάρμακο.
Δόγμα Αμοιβαίας Βέβαιης Καταστροφής
Το Δόγμα Αμοιβαίας Βέβαιης Καταστροφής, βάσιζε την αποτροπή του πυρηνικού πολέμου στην υπόθεση ότι, με δεδομένο ένα αρκετά υψηλό επίπεδο αναμενόμενων απωλειών μεταξύ του άμαχου πληθυσμού, καμία πλευρά δεν θα έκανε το πρώτο βήμα.
Δόγμα Μπρέζνιεφ
Το δόγμα Μπρέζνιεφ ήταν κωδικός για το αυτοαποκαλούμενο δικαίωμα της Μόσχας να εισβάλει στους γείτονές της, για να διασφαλίσει ότι θα παραμείνουν στην τροχιά του Κρεμλίνου.
Δόγμα Sinatra
Από το 1989, ερωτηθείς αν το δόγμα Μπρέζνιεφ εξακολουθεί να ισχύει, ο Γκενάντι Γκερασίμοφ, τότε Υπουργός Εξωτερικών της Σοβιετικής Ένωσης, απάντησε πως αντικαταστάθηκε από το «δόγμα Sinatra» – από τούδε και στο εξής, ο καθένας θα μπορούσε να το κάνει με τον δικό του τρόπο. Πρακτικά ο Γκερασίμοφ χρησιμοποίησε το τραγούδι του Αμερικανού καλλιτέχνη, «My way», για να περιγράψει την πολιτική της Σοβιετικής Ένωσης να επιτρέπει στα γειτονικά κράτη του Συμφώνου της Βαρσοβίας να καθορίζουν τις εσωτερικές τους υποθέσεις.
Ο Χένρι Κίσινγκερ στο σύγγραμμα του «Διπλωματία» συνοψίζει τα παραπάνω αμερικανικά δόγματα σε μια παράγραφο. Χαρακτηριστικά γράφει: «Οι ιδιοτυπίες της Αμερικής σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της έχουν προκαλέσει δυο αντιφατικές ιδιότητες στην εξωτερική της πολιτική. Η πρώτη είναι η άποψη ότι η Αμερική υπηρετεί καλύτερα τις αξίες της με το να τελειοποιεί τη δημοκρατία στο εσωτερικό της, λειτουργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο σαν φάρος για την υπόλοιπη ανθρωπότητα. Η δεύτερη ότι οι αξίες της Αμερικής της επιβάλλουν την υποχρέωση να εκστρατεύει γι’ αυτές σαν σταυροφόρος σε όλο τον κόσμο… Και οι δυο σχολές σκέψης – της Αμερικής ως φάρου και της Αμερικής ως σταυροφόρου – θεωρούν φυσιολογική μια παγκόσμια τάξη πραγμάτων βασισμένη στη δημοκρατία, στο ελεύθερο εμπόριο και στο διεθνές δίκαιο».
Οι ΗΠΑ ενώ κρατάνε στο ακέραιο τόσο τα δόγματα των Μονρόε, Τρούμαν και Ρίγκαν έχουν διαφοροποιηθεί ολοκληρωτικά ως προς το Δόγμα Αμοιβαίας Βέβαιης Καταστροφής, μετατρέποντας το σε δόγμα της Βέβαιης Μονομερούς Καταστροφής. Αυτό γιατί οι ΗΠΑ στις αρχές του 21ου αιώνα αποφάσισαν να διακηρύξουν την πρόθεσή τους να χρησιμοποιούν, όταν αυτές το κρίνουν, πυρηνικά όπλα – νέας γενιάς, τα οποία θα μπορούν να χρησιμοποιούνται σε οποιαδήποτε πολεμική σύγκρουση – εναντίον οποιασδήποτε χώρας αντιτίθεται στην πολιτική της! Αυτό, βέβαια, κινητοποίησε κάποιες χώρες στις οποίες κυρίως απευθυνόταν αυτή η απειλή, όπως το Ιράν και η Βόρεια Κορέα να αντιδράσουν δημιουργώντας και αυτές πυρηνικό εξοπλισμό.
Μπορείτε να φανταστείτε πιστεύω τι θα γινόταν αν απειλούσε να εισβάλει κάποιο ευρωπαϊκό, ασιατικό ή οποιοδήποτε άλλο εκτός Αμερικής κράτος, όχι στις ΗΠΑ, αλλά σε κάποιο κράτος την Νότιας Αμερικής. Αλλά και με τη Ρωσία τα ίδια. Μετά την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, η Ρωσία δείχνει ότι επανέρχεται θεαματικά στο δόγμα Μπρέζνιεφ. Η Ρωσία αντιστάθηκε απέναντι στην Δύση χρησιμοποιώντας το δικό της δόγμα.
Με την Ευρώπη, και κυρίως ΕΕ, τι γίνεται θα με ρωτήσει κάποιος. Στην Ευρώπη είναι λίγο πιο μπερδεμένα τα πράγματα. Τον 17ο αιώνα, η Γαλλία του καρδινάλιου Ρισελιέ εισήγαγε τη σύγχρονη προσέγγιση στις διεθνείς σχέσεις, με βάση το κράτος-έθνος και κίνητρο το εθνικό συμφέρον ως υπέρτατο σκοπό της. Τον 18ο αιώνα, η Μεγάλη Βρετανία ανέπτυξε την ιδέα της ισορροπίας των δυνάμεων που κυριάρχησε στην ευρωπαϊκή διπλωματία για τα επόμενα 200 χρόνια. Τον 19ο αιώνα, η Αυστρία του Μέτερνιχ αναδόμησε τη Συμφωνία της Ευρώπης και η Γερμανία του Μπίσμαρκ τη διέλυσε για να αναπλάσει την ευρωπαϊκή διπλωματία σε ένα ψυχρό παιχνίδι πολιτικής ισχύος.
Ενώ Αμερική και Ρωσία διατηρούν στο ακέραιο τα δικά τους δόγματα, η Ευρώπη έχει μείνει καθαρά και μόνο σε αποφάσεις γενικότερου ενδιαφέροντος. Συγκεκριμένα, στη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων το 1919, όταν ο Γούντροου Ουίλσον είπε στους Ευρωπαίους, μέσα από περίφημα Δεκατέσσερα Σημεία του, ότι, στο εξής, το διεθνές σύστημα δεν θα πρέπει να βασίζεται στην ισορροπία δυνάμεων αλλά στην αυτοδιάθεση του κάθε έθνους, ότι η ασφάλεια τους δεν έπρεπε να εξαρτάται από στρατιωτικές συμμαχίες, αλλά από μια συλλογική ασφάλεια και πως η διπλωματία τους δεν θα έπρεπε πλέον να διεξάγεται στα κρυφά από ειδήμονες, αλλά σε μια βάση «ανοιχτών συμφωνιών που θα συνάπτονται με απόλυτη διαφάνεια». Στα ανωτέρω λόγια του Ουίλσον έχουν προστεθεί ο δικαιωματισμός και η οικολογία.
Από τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο και μετά το πιο κοντινό που μπορεί να βρει κανείς σε δόγμα είναι η διπλωματία τύπου Μπίσμαρκ, όπου η Γερμανία έχει μετατρέψει την ΕΕ σε ένα ψυχρό παιχνίδι πολιτικής ισχύος, περιορισμένα όμως και μόνο στον δημοσιονομικό τομέα. Το σημαντικότερο «δόγμα», λοιπόν, που έχει υιοθετηθεί στην Ευρώπη είναι αυτό του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ). Το ΣΣΑ θεσπίστηκε στο πλαίσιο της τρίτης φάσης της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ) για να διασφαλιστεί η προσπάθεια για υγιή δημοσιονομικά των χωρών της ΕΕ. Πρόσφατα βλέπουμε και ένα ακόμα «δόγμα», εκείνο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, για μηδενικές καθαρές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έως το 2050. Και εδώ κλαίμε!
Δεν είναι μόνο λυπηρό αλλά και τρομερά επικίνδυνο να βλέπεις κράτη-έθνη να προασπίζονται δογματικά και με σθένος τα εθνικά συμφέροντα και κυριαρχικά τους δικαιώματα και όχι μόνο και η ΕΕ να αρνείται πεισματικά να το κάνει αυτό για μέλη της. Τη στιγμή μάλιστα που μια χώρα-πειρατής, όπως η Τουρκία, απειλεί τα εθνικά συμφέροντα και κυριαρχικά δικαιώματα μιας χώρας μέλους της ΕΕ, έχει εισβάλει και κατέχει παράνομα μέρος μιας άλλης χώρας μέλους της, της Κύπρου, δημιουργεί συμμαχίες με άλλα ολοκληρωτικά καθεστώτα, καταπατάει συστηματικά στο εσωτερικό της τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά και επιφέρει τεράστια ανθρωπιστική καταστροφή εργαλειοποιώντας το μεταναστευτικό. Το ακόμα λυπηρότερο και πιο επικίνδυνο, υιοθετώντας την αποτυχημένη λογική του κατευνασμού, είναι ότι όλοι αυτοί ακόμα δέχονται να κάθονται στο ίδιο τραπέζι διαλόγου μαζί τους πειρατές αυτούς.