Τις δεκαετίες του ΄80 και ΄90 ζήσαμε μια περίοδο παρατεταμένης ελπίδας ότι θα αλλάξουμε τον κόσμο. Ήταν η εποχή της εφηβείας μας. Η νεότητα συνοδεύεται από την αμφισβήτηση του παρελθόντος και τη διεκδίκηση ενός καλύτερου μέλλοντος.
Ακολούθησαν τα γεγονότα της κατάρρευσης του «τοίχους της ντροπής» και της ενδυνάμωσης της ελπίδας για την ανοικοδόμηση μιας άλλης Ευρώπης. Θα επιρρίψουμε κι ευθύνες σε εκείνο το τραγούδι των Scorpions “Wind of change”, που πιστοποιούσε ρυθμικά αυτό το ρεύμα της αλλαγής. Στη χώρα μας πιστέψαμε ότι είχαμε μπει σε ευρωπαϊκούς ρυθμούς, είχαμε κατά κάποιο τρόπο συγχρονιστεί με το δυτικό τρόπο ζωής.
Εξάλλου μεγαλώσαμε με την ευρωπαϊκή ιδέα και γαλουχηθήκαμε με την εντύπωση ότι ανήκουμε στην ευρωπαϊκή οικογένεια και ότι κάποια στιγμή αυτή η Ένωση από οικονομική δύναμη θα γινόταν και πολιτική. Στο μεταξύ διευρύνθηκε, αυξήθηκε, επεκτάθηκε, αλλά το ζητούμενο τίθεται υπό αμφισβήτηση: ωρίμασε;
Ποια είναι σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση; Ποιοι είναι οι στόχοι της για τα επόμενα, ας πούμε, δέκα χρόνια;
Μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες των πολιτών της; Τι προσδοκίες έχει για εκείνους; Ποιος είναι ο αέρας της αλλαγής που φέρει;
Η πανδημία παρότι είναι παγκόσμια δεν μπόρεσε να οδηγήσει σε ευρωπαϊκή συσπείρωση αντίθετα διαφαίνεται ότι ανέδειξε αδυναμίες συνεννόησης, αποτελεσματικότητας και περαιτέρω οργάνωσης της ΕΕ, ενώ ταυτόχρονα οι πολίτες ενίσχυσαν το εθνικό κράτος. Βεβαίως, οι αστοχίες της αντιμετώπισης της πανδημίας ήρθαν να προστεθούν στην μη αποτελεσματική διευθέτηση της οικονομικής κρίσης και μετέπειτα της μεταναστευτικής-προσφυγικής κρίσης.
Το Brexit, που ήταν λίγο ως πολύ αναμενόμενο αφού το Ηνωμένο Βασίλειο ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε ουσιαστικά για τη συμμετοχή του στην ΕΕ, καθώς και η μη συμμόρφωση της Πολωνίας και της Ουγγαρίας στις βασικές αρχές και αξίες πάνω στις οποίες στηρίζεται το Ευρωπαϊκό οικοδόμημα, αποτελούν φαινόμενα ιδιαιτέρως ανησυχητικά για τη μελλοντική λειτουργία της ΕΕ.
Όσο για την όλη διαδικασία που προωθεί τη συζήτηση για το Μέλλον της Ευρώπης με τη συμμετοχή όλων των πολιτών της, δεν διαβλέπεται να είναι αποτελεσματική και να συνεισφέρει με νέες ιδέες. Οι ευρωπαίοι πολίτες δεν γνωρίζουν τον τρόπο που λαμβάνονται οι πολιτικές αποφάσεις στο επίπεδο της ΕΕ, δεν ενδιαφέρονται για αυτές καθώς και για το βαθμό επιρροής της ΕΕ στην καθημερινότητά τους. Πως μπορείς να συνεισφέρεις σε κάτι που δεν γνωρίζεις και να του δώσεις νέα πνοή; Είναι και αυτό ζήτημα παιδείας.
Τι έχει πάει στραβά; Θα μπορούσε κανείς να αναφερθεί σε κάποιους παράγοντες που πάντα έπαιζαν ρόλο στην εξέλιξη της ΕΕ:
- Η ηγεσία των θεσμών της ΕΕ. Η ΕΕ άνθησε όταν πολιτικές προσωπικότητες του βεληνεκούς του Ζακ Ντελόρ ήταν στο τιμόνι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Σήμερα τέτοιου τύπου προσωπικότητες δεν υπάρχουν. Η πρόεδρος της Επιτροπής, φον ντερ Λάιεν θεωρήθηκε προσωπικά υπεύθυνη για την αστοχία της Επιτροπής να παράσχει επάρκεια στη διάθεση των εμβολίων κατά της πανδημίας στα κ-μ, αν και είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι η συνολική παρουσία και ακτινοβολίας της θα ενίσχυε μια αντίθεση άποψη.
- Έλλειψη πολιτικών που μπορεί να αναπτύξει η ΕΕ. Τα τρία τελευταία χρόνια αν παρατηρήσει κανείς την ατζέντα των βασικών πολιτικών των ετήσιων Συμβουλίων της ΕΕ θα διαπιστώσει ότι αυτή περιορίζεται σε θέματα χαμηλής πολιτικής. Είναι θέματα που επανέρχονται χωρίς ουσιαστικές τομές και θέματα που θα έπρεπε να έχουν ήδη διευθετηθεί, όπως διάφορες πτυχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή άλλων αρχών της ΕΕ όπως το κράτος δικαίου. Η ατζέντα αυτού του τύπου που τις περισσότερες φορές δεν είναι νομοθετικού χαρακτήρα, δεν θα έπρεπε να αποτελούν ζητήματα ή προκλήσεις για τα κ-μ αφού αποτελούν βασικά κριτήρια για την αποδοχή των κ-μ ως πλήρη μελών της ΕΕ. Κοινώς η ΕΕ αναμασά τα ίδια και τα ίδια θέματα ψάχνοντας κάθε φορά τομέα για να «ενισχύσει».
- Έλλειψη οράματος. Θα πρέπει κάποια στιγμή να αποφασίσει η ΕΕ τον τρόπο με τον οποίο θα περάσει στην επόμενη φάση μιας πολιτικής ένωσης. Όμως μια τέτοια προοπτική φαίνεται να απομακρύνεται όλο και περισσότερο αν λάβει κανείς υπόψη τους δύο προαναφερθέντες παράγοντες.
Η ΕΕ για να επιβιώσει χρειάζεται εμπνευσμένες προσωπικότητες και νέες ιδέες. Η ΕΕ οφείλει να επικεντρωθεί στη νέα πραγματικότητα που δημιουργεί η τεχνολογία, να προστατέψει τους πολίτες της από την κουλτούρα του μαρασμού και της αποξένωσης και να ενισχύσει της ευρωπαϊκότητα, όπως αυτή σχηματοποιείται μέσα από την εθνική ταυτότητα των κ-μ της και την κοινή πολιτιστική κληρονομιά τους.
Είναι κι αυτή η έλλειψη ενός τραγουδιού ‘Wind of change” που θα μπορούσε να εμπνεύσει τις αναγκαίες αλλαγές…